بلاتکلیفی واگذاری خودروسازان؛ سایه انحصار و تعارض منافع بر صنعت خودرو ایران

به گزارش اطلاع با ما ، بلاتکلیفی واگذاری خودروسازان: در حالی که دولت‌های مختلف طی سال‌های اخیر بر واگذاری سهام شرکت‌های ایران‌خودرو و سایپا تأکید کرده‌اند، این روند همچنان به‌ دلیل مشکلات ساختاری، سهام تودلی و دخالت‌های غیرشفاف به نتیجه نرسیده است. دولت مدعی است سهام کمی در این شرکت‌ها دارد (۵.۷٪ ایران‌خودرو و ۱۷٪ سایپا)، اما با سهام تودلی و شرکت‌های وابسته، همچنان کنترل اصلی در اختیار دولت است.

واگذاری سهام به قطعه‌سازان، به‌ویژه شرکت‌هایی مانند کروز که پرونده‌های قضایی دارند، به نگرانی‌ها در خصوص افزایش انحصار و تضاد منافع دامن زده است. این در حالی است که بخش خصوصی نیز به‌ دلیل ضعف قوانین، توانایی مدیریت شفاف و اثربخش این شرکت‌ها را ندارد. کارشناسان پیشنهاد می‌کنند واگذاری مدیریت به‌جای سهام، با شروط مشخص و نظارت دقیق، می‌تواند مسیری برای بهبود شرایط این صنعت زیان‌ده باشد.

تحلیل موضوع واگذاری سهام خودروسازان ایران خودرو و سایپا و مسائل مرتبط با آن، چند بُعد مهم دارد که در ادامه به آنها می‌پردازیم:

1. ساختار سهام‌داری و نقش دولت

اگرچه سهم مستقیم دولت در ایران‌خودرو (۵.۷٪) و سایپا (۱۷٪) ظاهراً کوچک است، اما وجود سهام‌های تودلی و سهام شرکت‌های وابسته به دولت باعث شده است که عملاً مدیریت و کنترل این شرکت‌ها همچنان در اختیار دولت باقی بماند. سهام تودلی از نظر قانونی و اقتصادی در دنیا مورد نقد است، زیرا منجر به ایجاد مدیریت بسته و غیرشفاف می‌شود که امکان اعمال نفوذ غیرقانونی را فراهم می‌آورد.

2. مشکلات زیربنایی صنعت خودرو

صنعت خودروسازی ایران دچار مشکلات ساختاری عمیقی است، از جمله:

زیان‌دهی مزمن (۴ میلیارد تومان زیان ساعتی).
عدم رقابت‌پذیری به دلیل انحصار.
اتکا به مونتاژ به جای تولید داخلی.
فساد و نفوذ گروه‌های مافیایی در بخش‌های تأمین قطعات و مدیریت.
بدون اصلاح این ساختارها، هرگونه واگذاری سهام تنها به انتقال مشکلات به مالک جدید منجر خواهد شد.

3. چالش‌های واگذاری

تعیین اهلیت خریداران: حضور شرکت‌هایی مانند کروز که پرونده‌های قضایی دارند، موجب نگرانی از گسترش نفوذ گروه‌های خاص و تعمیق تعارض منافع در صنعت خودرو می‌شود.

تأثیر بر رقابت‌پذیری: واگذاری سهام به قطعه‌سازان می‌تواند منجر به انحصار بیشتر شود، زیرا این گروه‌ها به اطلاعات حساس و قدرت چانه‌زنی بیشتری در بازار قطعات دست خواهند یافت.

نبود شفافیت: فرایندهای ارزیابی و فروش سهام، ابهامات و عدم شفافیت زیادی دارند که اعتماد عمومی را کاهش می‌دهد.

4. واگذاری مدیریت به جای مالکیت

برخی کارشناسان معتقدند که در شرایط فعلی بهتر است ابتدا مدیریت خودروسازان واگذار شود، زیرا:

قابلیت بازگشت در صورت شکست وجود دارد.

امکان وضع شروطی در قراردادها برای مدیریت منابع انسانی، داخلی‌سازی قطعات و حفظ منافع سهامداران فراهم است.

5. مافیای قطعه‌سازی و نفوذ آن

مافیای قطعه‌سازی، به‌ویژه شرکت‌هایی مانند کروز، نقش مخربی در ساختار خودرو داشته‌اند. اطلاعات منتشرشده از پرونده قضایی این شرکت نشان می‌دهد که فساد مالی، انحصار، و اعمال نفوذ در مدیریت ایران‌خودرو و سایپا به سود این شرکت‌ها منجر شده است. واگذاری سهام به این گروه‌ها می‌تواند مشکلات را چندین برابر کند.

6. موانع قانونی و نظارتی

ماده ۲۸ دستورالعمل حاکمیت شرکتی: مانع از تملک سهام تودلی می‌شود، اما اجرای این ماده به کندی پیش می‌رود.
نظارت ناکافی بر اهلیت خریداران: سازمان خصوصی‌سازی، شورای رقابت، و سایر نهادها نیازمند همگرایی بیشتری در اعمال قوانین هستند.

نتیجه‌گیری

واگذاری سهام خودروسازان باید با اصلاح ساختارهای مدیریتی و مالی، ایجاد شفافیت در معاملات، و رعایت دقیق قوانین و نظارت انجام شود. در غیر این صورت، این واگذاری‌ها نه‌تنها مشکلات را حل نخواهند کرد، بلکه فساد و ناکارآمدی را افزایش خواهند داد. مهم‌تر اینکه انتخاب خریداران با اهلیت مناسب و جلوگیری از نفوذ گروه‌های مافیایی در این فرایند حیاتی است.